به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «تهران نیوز»، سید امین کشاورز، کارشناس ارشد حقوق بین‌‎الملل، فعال فرهنگی اجتماعی و مدرس سواد رسانه در یادداشتی نوشت: اربعین حسینی، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تجمعات انسانی و معنوی جهان، نه تنها یک آئین مذهبی، بلکه پدیده‌ای چندبعدی با ظرفیت‌های عمیق سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. این رویداد عظیم که ریشه در فرهنگ ایرانی-اسلامی و مکتب اهل‌بیت (ع) دارد، می‌تواند به‌عنوان یک الگوی تمدنی، دوگانه‌های جعلی و تحمیلی نظیر «امت-ملت» و «مقاومت-مذاکره» را که از سوی گفتمان‌های استعماری و سکولار ترویج می‌شوند، خنثی کند.

این دوگانه‌ها، اغلب در نظام رسانه‌ای و ادبیات سیاست‌زده معاصر، به شکلی القایی و هدایت‌شده بازتولید می‌شوند تا افکار عمومی جوامع اسلامی را دچار سردرگمی هویتی کنند. اربعین، برخلاف این پروژه تحمیلی، به بازسازی عقلانیت اسلامی در بستر اجتماع و سیاست کمک می‌کند.

دوگانه امت–ملت و نقش اربعین در ابطلال آن

دوگانه امت-ملت، که از سوی برخی نظریه‌پردازان غربی یا غرب‌زده داخلی با هدف ایجاد شکاف میان هویت‌های دینی و ملی مطرح شده، تلاش دارد تا هویت امت اسلامی را در تقابل با هویت ملی قرار دهد. این دوگانه، با فرض تضاد میان وحدت اسلامی و منافع ملی، به‌دنبال تضعیف انسجام جوامع اسلامی است. اما اربعین حسینی، به‌عنوان یک حرکت فراگیر و فراملی، این تقابل جعلی را به چالش می‌کشد.

این حرکت، ثابت می‌کند که می‌توان در عین وفاداری به سرزمین، به امت نیز پایبند بود. در منظومه فکری اسلام، هیچ‌گاه بین این دو تعارضی وجود نداشته؛ بلکه مفاهیمی مانند «امت واحده»، «حب الوطن من الایمان» و «مدینه فاضله» هم‌افزای هویت‌های چندلایه مسلمانان‌اند.

اربعین حسینی، با حضور میلیون‌ها نفر از ملیت‌ها، فرهنگ‌ها و قومیت‌های مختلف، از ایرانی و عراقی گرفته تا پاکستانی، لبنانی و حتی غیرمسلمانان، نشان‌دهنده وحدت امت اسلامی در عین احترام به تنوع ملی است. در این رویداد، هویت ملی ایرانیان، که با فرهنگ عاشورایی و تمدن ایرانی-اسلامی گره خورده، نه تنها تضعیف نمی‌شود، بلکه در بستر امت اسلامی تقویت می‌گردد.

حتی در شکل‌گیری مشارکت‌ها، موکب‌داری، خدمات مردمی و ارتباطات فرامرزی در اربعین، نقش نهادهای مردمی ایرانی نشان می‌دهد که هویت ملی در حال ایفای نقش تمدنی در سطح منطقه‌ای است. این یک مصداق عینی از «دیپلماسی مردمی» با پشتوانه فرهنگی-مذهبی است.

ایرانیان با حضور پرشور در این مراسم، هم هویت ملی خود را به‌عنوان پرچم‌دار مکتب حسینی حفظ می‌کنند و هم در کنار سایر ملل اسلامی، امت واحده را به نمایش می‌گذارند. این هم‌افزایی، دوگانه امت-ملت را به یک هم‌افزایی تمدنی تبدیل می‌کند که در آن، هویت ملی و دینی مکمل یکدیگر هستند.

ابطال دوگانه مقاومت-مذاکره؛ ظرفیت اربعین

دوگانه مقاومت-مذاکره، که در فضای سیاسی معاصر به‌ویژه در مواجهه با قدرت‌های استکباری ترویج می‌شود، تلاش دارد تا این دو مفهوم را در تضاد با یکدیگر نشان دهد؛ گویی مقاومت به معنای انزوا و مذاکره به معنای تسلیم است. اما اربعین، به‌عنوان یک حرکت مقاومتی-معنوی، این دوگانه را نیز خنثی می‌کند.

در منطق عاشورایی، مقاومت نه به معنای نفی گفتگو، بلکه تأکید بر گفتگو از موضع عزت است. کربلا، خود صحنه‌ای از مذاکره بود؛ اما مذاکره‌ای که در آن معیار حق، عدل و کرامت انسانی تعیین‌کننده بود، نه مصلحت‌گرایی و ترس.

اربعین، تجلی مقاومت فرهنگی و سیاسی در برابر ظلم و استکبار است. راهپیمایی عظیم اربعین، که با شعار «هَیهَاتَ مِنَّا الذِّلَّة» همراه است، روحیه مقاومت را در برابر نظام‌های سلطه تقویت می‌کند. این حرکت، با نمایش عزت و اقتدار اسلامی، نشان می‌دهد که مقاومت نه تنها به معنای انزوا نیست، بلکه می‌تواند به یک گفتگوی تمدنی منجر شود.

حضور زائران از کشورهای مختلف و حتی غیرمسلمانان در اربعین، خود نوعی دیپلماسی عمومی و مذاکره فرهنگی است که بدون ذلت و از موضع عزت صورت می‌گیرد.

اربعین نشان می‌دهد که مقاومت و مذاکره نه در تقابل، بلکه در تکامل یکدیگرند؛ مقاومت، پایه عزت‌مندی در مذاکره است و مذاکره قاعده‌مند با شاخصه‌های دشمن‌شناسانه، از موضع قدرت با محوریت عدم وابستگی، حفظ استقلال، صریح، قاطع و پشت نکردن به تجربیات گذشته، ابزاری برای گسترش پیام مقاومت می‌تواند باشد.

نگاه ایرانی-اسلامی به اربعین

از منظر ایرانی-اسلامی، اربعین جلوه‌ای از تمدن نوین اسلامی است که ایران به‌عنوان قلب تپنده آن، نقش محوری در احیاء این حرکت دارد. فرهنگ ایرانی-اسلامی، با تأکید بر مفاهیمی چون عزت، کرامت و عدالت، اربعین را به بستری برای تحقق وحدت اسلامی و تقویت هویت ملی تبدیل کرده است.

مشارکت فعال ایرانیان در مراسم اربعین، تنها یک رفتار آیینی نیست؛ بلکه نماد تعهد سیاسی-اجتماعی آنان به آرمان‌های بزرگ‌تری چون تحقق عدالت جهانی و مقابله با نظم ظالمانه جهان است. ایران با نگاه تمدنی خود، نقش پشتیبان و پیشران گفتمان مقاومت فرهنگی را ایفا می‌کند.

حضور پررنگ ایرانیان در اربعین، نه تنها نشانه‌ای از تعهد به آرمان‌های حسینی، بلکه بخشی از پروژه تمدن‌سازی اسلامی است که در آن، ایران به‌عنوان یک ملت پیشرو، پرچمدار امت اسلامی است.

اربعین؛ پایان دوگانه‌سازی و آغاز تمدن اسلامی

در پایان، اربعین حسینی، به‌عنوان یک پدیده تمدنی، دوگانه‌های جعلی امت-ملت و مقاومت-مذاکره را با نمایش وحدت در عین کثرت، عزت و گفتگوی قاعده‌مند خنثی می‌کند. این رویداد عظیم، با تکیه بر فرهنگ ایرانی-اسلامی، نشان می‌دهد که هویت ملی و امت اسلامی مکمل یکدیگرند و مقاومت و مذاکره، دو روی یک سکه در مسیر تحقق عدالت و عزت‌اند.

اربعین می‌تواند به‌مثابه یک نقشه راه فرهنگی و تمدنی برای جوامع اسلامی عمل کند؛ الگویی که از تقابل‌های دروغین عبور می‌کند و ما را به افق‌های روشن‌تری از انسجام، عقلانیت و عزت اسلامی رهنمون می‌سازد.

انتهای خبر/