به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «تهران نیوز»، طاهره سلیمانی، استاد حوزه و پژوهشگر مسائل سیاسی در یادداشتی نوشت: قیام 19 دی‌ماه 1356 به دلیل ویژگی‌های خاص خود، نه تنها نقطه عطفی در بیداری مردم ایران بود، بلکه نقطه آغاز تحرکات گسترده‌تری علیه رژیم شاهنشاهی به شمار می‌رفت. این واقعه در حقیقت، یکی از اولین واکنش‌های عمومی به سیاست‌های ضد دینی حکومت پهلوی و تعرض به جایگاه مرجعیت دینی بود که به دنبال آن، قیام‌های مختلفی در سراسر ایران رخ داد و به جرقه‌ای برای انقلاب اسلامی تبدیل شد.

مقاله توهین‌آمیز در روزنامه اطلاعات به روحانیون

در دی‌ماه سال ۱۳۵۶، پس از انتشار مقاله‌ای توهین‌آمیز در روزنامه اطلاعات که به شخصیت روحانیون و به‌ویژه به مرجعیت عالی‌قدر آیت‌الله خمینی حمله می‌کرد، فضای سیاسی و اجتماعی کشور به شدت متشنج شد، رژیم شاهنشاهی با استفاده از ابزارهای مختلف، تلاش کرد تا چهره‌ای منفی از روحانیون و مراجع دینی به مردم نشان دهد، این اقدام به شدت موجب خشم و اعتراض مردم ایران، به‌ویژه در شهر مذهبی مانند قم شد.

تجمع و راهپیمایی ۱۹ دی ۱۳۵۶ در قم، به‌طور خاص به واکنش روحانیون و طلاب علیه این توهین‌ها و همچنین اعتراض به برخوردهای سرکوب‌گرانه رژیم با مردم و علمای دین تبدیل شد. این روز در تاریخ ایران به‌عنوان نخستین روز قیام عمومی مردم علیه شاه شناخته می‌شود. حرکت اعتراض‌آمیز طلاب قم از صبح روز ۱۹ دی شروع  و به‌ سرعت به یک تجمع عظیم در خیابان‌ها و مساجد شهر تبدیل شد.

اولین جرقه‌های انقلاب در مدرسه فیضیه 

در این روز، طلاب و روحانیون از نقاط مختلف قم به‌ویژه از مدرسه فیضیه که یکی از مهمترین مراکز دینی در شهر قم است، به خیابان‌ها آمده و شعارهابی علیه رژیم شاه و توهین به مقام مرجعیت سر دادند. مردم به‌طور گسترده‌ به جمع معترضان پیوستند. شعارهایی چون «خمینی را تنها نمی‌گذاریم» و «مرگ بر شاه» در میان جمعیت طنین‌انداز شد. این اعتراضات در واقع به‌عنوان اولین جرقه‌های انقلاب اسلامی شناخته می‌شود.

در پاسخ به این اعتراضات، رژیم پهلوی اقدام به سرکوب شدید معترضان کرد، نیروهای امنیتی و نظامی با ورود به خیابان‌ها، به‌ویژه با استفاده از نیروهای گارد شاهنشاهی، تلاش کردند تا تجمعات را پراکنده کنند، در این میان، شمار زیادی از مردم و طلاب، زخمی یا شهید شدند و برخی از آن‌ها حتی پس از این واقعه، به‌عنوان شهدای انقلاب اسلامی شناخته شدند.

نقش محوری شهر قم در بیداری مردم

این قیام همچنین نشان‌دهنده‌ نقش محوری شهر قم و علما در بیداری مردم و هدایت حرکت‌های اجتماعی در ایران بود. شهر قم، به‌عنوان مرکز اصلی مذهب شیعه در ایران، همواره کانون توجه مردم و شخصیت‌های دینی بوده و اعتراضات ۱۹ دی در واقع ادامه‌ همان نقش مذهبی و دینی این شهر در تحولات اجتماعی ایران است. روحانیون و مراجع تقلید در این روزها نه‌تنها به‌عنوان چهره‌های مذهبی، بلکه به‌عنوان نمادهای مبارزاتی علیه رژیم شاهنشاهی شناخته می‌شدند.

همچنین، این قیام نشان داد که نه تنها مردم و طلاب، بلکه اقشار مختلف جامعه از جمله دانشجویان، فرهنگیان و حتی کسبه، به‌شدت از سیاست‌های رژیم شاه ناامید شده و آماده اعتراض علیه آن بودند، این اتفاقات در نهایت موجب شد تا آیت‌الله خمینی به‌عنوان رهبر مذهبی مخالفان شاه، در میان مردم محبوبیت بیشتری پیدا کند و حمایت‌های گسترده‌تری از اقشار مختلف جامعه به‌ سوی ایشان جلب شود.

نتیجه‌گیری

در نتیجه، قیام ۱۹ دی ۱۳۵۶ در قم، نه‌تنها آغازگر تحرکات انقلابی در سراسر ایران بود، بلکه روندهای سیاسی و اجتماعی را به‌طور اساسی تغییر داد. سرکوب خونین این قیام، عزم مردم برای مبارزه با رژیم پهلوی را تقویت کرد و در نهایت، نهضت اسلامی با رهبری آیت‌الله خمینی به یکی از قدرتمندترین حرکت‌های اجتماعی تاریخ ایران تبدیل شد. اعتراضات ۱۹ دی نه‌تنها در تاریخ انقلاب اسلامی به‌عنوان نقطه آغازین یک انقلاب بزرگ ثبت شد، بلکه نشان‌دهنده اتحاد و همبستگی اقشار مختلف جامعه ایرانی در برابر ظلم و استبداد سلطنتی بود.

این قیام همچنین یادآور اهمیت نقش دین و روحانیت در حرکت‌های اجتماعی و سیاسی ایران است. در حالی که رژیم شاه تلاش داشت با استفاده از ابزارهای رسانه‌ای و سیاسی، جایگاه روحانیون را تضعیف کند، قیام ۱۹ دی نشان داد که مردم ایران به‌ویژه در شهرهای مذهبی، همچنان به روحانیت به‌عنوان نیرویی مؤثر در عرصه سیاسی و اجتماعی اعتقاد دارند و از آن حمایت می‌کنند. این پیوند میان دین و سیاست، در نهایت به انقلاب اسلامی منجر شد که در سال ۱۳۵۷، رژیم شاهنشاهی را سرنگون کرد و جمهوری اسلامی ایران را به‌وجود آورد.