به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «تهران نیوز»، سید امین کشاورز، کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل، فعال سیاسی و مدرس سواد رسانه در یادداشتی نوشت:

با توجه به مذاکرات احتمالی عمان و ضرورت احیاء توافق هسته‌ای، موضوع «مکانیزم‌های تنبیهی» در صورت نقض تعهدات از سوی طرف مقابل، به‌ویژه ایالات متحده، اهمیتی دوچندان می‌یابد. سابقه بدعهدی‌های مکرر، از جمله خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام در سال 2018، لزوم ایجاد سازوکارهای بازدارنده را برجسته می‌سازد تا از تکرار چنین اقداماتی در آینده جلوگیری شود و منافع بلندمدت ایران تضمین گردد. این یادداشت به بررسی دقیق این مکانیزم‌ها می‌پردازد و به این سؤال پاسخ می‌دهد که «چگونه می‌توان با طراحی یک پیوست تنبیهی هوشمندانه، نقض توافق را برای طرف مقابل پرهزینه کرد و از حقوق و منافع ملی ایران در برابر هرگونه بدعهدی محافظت نمود؟»

در ادامه، ضمن بررسی جزئیات اجرایی مکانیزم‌هایی نظیر «Snapback معکوس» در برنامه هسته‌ای، توقف همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اقدامات اقتصادی متقابل، پیگیری حقوقی در مجامع بین‌المللی و فعال‌سازی اهرم‌های منطقه‌ای، به چگونگی درج این مکانیزم‌ها در متن توافق، هماهنگی داخلی برای فعال‌سازی آن‌ها و اطلاع‌رسانی جهانی در خصوص بدعهدی‌های احتمالی پرداخته خواهد شد. هدف نهایی، ایجاد یک بازدارندگی مؤثر و تضمین رعایت کامل تعهدات از سوی طرفین، مطابق با تأکید رهبر انقلاب بر «هوشیاری در برابر دشمن» است.

جزئیات مکانیزم‌های تنبیهی در توافق احتمالی مذاکرات

مکانیزم‌های تنبیهی به بندها یا سازوکارهایی در توافق اشاره دارند که در صورت نقض تعهدات توسط طرف مقابل (به‌ویژه آمریکا)، ایران را قادر می‌سازند اقدامات متقابل سریع و مؤثری انجام دهد تا نقض توافق برای طرف مقابل پرهزینه شود. این مکانیزم‌ها برای جلوگیری از تکرار بدعهدی‌های گذشته، مانند خروج آمریکا از برجام در سال 2018، و تأمین منافع بلندمدت ایران طراحی می‌شوند.

مکانیزم «Snapback معکوس» در برنامه هسته‌ای

توضیح: این مکانیزم به ایران اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات توسط آمریکا (مثل بازگرداندن تحریم‌ها یا عدم رفع کامل آن‌ها)، به‌سرعت سطح فعالیت‌های هسته‌ای خود را افزایش دهد. به‌عنوان مثال، ایران می‌تواند غنی‌سازی اورانیوم را از سطح توافق‌شده (مثل 3.67٪) به 60٪ یا حتی 90٪ برساند، تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته (مثل IR-9) را افزایش دهد، یا فعالیت تأسیسات فردو را گسترش دهد.

جزئیات اجرایی: توافق باید شامل یک بند زمانی مشخص باشد، مثلاً اگر آمریکا ظرف 30 روز به تعهدات خود (مثل رفع تحریم‌های بانکی) عمل نکرد، ایران مجاز به فعال‌سازی این مکانیزم شود. این اقدام باید خودکار و بدون نیاز به مذاکره مجدد باشد.

هدف: این مکانیزم، نقض توافق را برای آمریکا پرهزینه می‌کند، زیرا افزایش توان هسته‌ای ایران فشار دیپلماتیک و اقتصادی بر غرب را تشدید می‌کند. تجربه غنی‌سازی 60٪ ایران در سال 2021 نشان داد که چنین اقداماتی غرب را به بازنگری در سیاست‌هایش وادار می‌کند.

توقف همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی

توضیح: ایران می‌تواند در صورت نقض تعهدات آمریکا، اجرای پروتکل الحاقی یا نظارت‌های فراتر از پادمان آژانس را متوقف کند. این اقدام دسترسی بازرسان آژانس به تأسیسات هسته‌ای را محدود می‌کند و فشار روانی و دیپلماتیک بر غرب را افزایش می‌دهد.

جزئیات اجرایی: توافق باید شرط کند که در صورت عدم اجرای تعهدات (مثل آزادسازی دارایی‌های بلوکه‌شده ایران)، ایران ظرف 15 روز نظارت‌های اضافی را تعلیق کند. این اقدام باید با اطلاع‌رسانی شفاف به آژانس و اعضای شورای امنیت همراه باشد.

هدف: کاهش شفافیت هسته‌ای ایران، اهرمی برای وادار کردن آمریکا به پایبندی است، بدون اینکه ایران از NPT خارج شود. این رویکرد در سال 2021 با کاهش نظارت‌های آژانس آزمایش شد و تأثیر قابل‌توجهی داشت.

اقدامات اقتصادی متقابل

توضیح: ایران می‌تواند در صورت بازگرداندن تحریم‌ها، اقدامات اقتصادی علیه منافع آمریکا یا متحدانش انجام دهد، مانند محدود کردن صادرات نفت به کشورهایی که از تحریم‌ها حمایت می‌کنند یا افزایش تعرفه‌های تجاری برای شرکت‌های غربی.

جزئیات اجرایی: توافق می‌تواند شامل بندی باشد که ایران را مجاز به توقف صادرات نفت به کشورهای خاص (مثل اعضای اتحادیه اروپا که از تحریم‌ها تبعیت کنند) یا مسدود کردن حساب‌های شرکت‌های غربی در ایران کند. این اقدامات باید ظرف 60 روز پس از نقض تعهدات فعال شوند.

هدف: این مکانیزم فشار اقتصادی بر آمریکا و متحدانش وارد می‌کند و آن‌ها را به رعایت تعهدات ترغیب می‌کند. به‌عنوان مثال، ایران در سال 2022 با افزایش صادرات نفت به چین، اثر تحریم‌های غربی را کاهش داد.

پیگیری حقوقی در مجامع بین‌المللی

توضیح: ایران می‌تواند در صورت نقض توافق، شکایت حقوقی به دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) یا سایر نهادهای بین‌المللی ارائه کند و مطالبه غرامت کند. این اقدام نقض تعهدات آمریکا را در سطح جهانی افشا می‌کند.

جزئیات اجرایی: توافق باید بندی برای ارجاع خودکار نقض تعهدات به ICJ یا شورای امنیت داشته باشد. ایران می‌تواند خسارات ناشی از تحریم‌ها را مستند کرده و غرامت مطالبه کند.

هدف: این مکانیزم، علاوه بر فشار حقوقی، روایت ایران را در افکار عمومی جهانی تقویت می‌کند و آمریکا را در موضع دفاعی قرار می‌دهد. شکایت ایران علیه آمریکا در ICJ در سال 2018 نمونه‌ای از این رویکرد است.

فعال‌سازی اهرم‌های منطقه‌ای

توضیح: ایران می‌تواند در صورت نقض توافق، همکاری با محور مقاومت (مثل سوریه، لبنان، و عراق) را تقویت کند یا حضور نظامی خود در خلیج فارس را گسترش دهد تا فشار استراتژیک بر آمریکا وارد شود.

جزئیات اجرایی: توافق می‌تواند به‌طور غیرمستقیم اشاره کند که نقض تعهدات، ایران را از محدودیت‌های منطقه‌ای (مثل کاهش حمایت از گروه‌های مقاومت) آزاد می‌کند. این اقدام باید با هماهنگی دیپلماتیک با متحدان منطقه‌ای انجام شود.

هدف: این مکانیزم، با افزایش هزینه‌های نظامی و سیاسی آمریکا در منطقه، آن‌ها را به پایبندی به توافق ترغیب می‌کند.

چرا این مکانیزم‌ها ضروری‌اند؟ تجربه برجام نشان داد که نبود مکانیزم‌های تنبیهی مؤثر، آمریکا را قادر ساخت بدون هزینه از توافق خارج شود و تحریم‌ها را بازگرداند. این مکانیزم‌ها، با ایجاد بازدارندگی، تضمین می‌کنند که نقض توافق برای آمریکا عواقب جدی داشته باشد. از منظر انقلابی، این رویکرد با تأکید رهبر انقلاب بر «هوشیاری در برابر دشمن» (بیانات، 1392/05/06) همخوانی دارد و منافع ملی ایران را در بلندمدت حفظ می‌کند.

چگونه اجرا شوند؟

درج در متن توافق: این مکانیزم‌ها باید به‌صورت بندهای صریح در توافق گنجانده شوند، با جدول زمانی مشخص (مثلاً 15 تا 60 روز برای فعال‌سازی).

هماهنگی داخلی: تصمیم‌گیری برای فعال‌سازی این مکانیزم‌ها باید با اجماع نهادهای انقلابی (دولت، مجلس، شورای عالی امنیت ملی) انجام شود.

اطلاع‌رسانی جهانی: اجرای این مکانیزم‌ها باید با دیپلماسی عمومی قوی همراه باشد تا افکار عمومی جهان از بدعهدی آمریکا آگاه شوند.

انتهای خبر/